این مقاله برای مدیران و کارشناسان بازرگانی در سطح متوسط، صادرکنندگان و واردکنندگان دارای تجربه اولیه، استارتاپ‌های تجاری در حال توسعه، و دانشجویان مدیریت بازرگانی و حقوق تجارت طراحی شده است. کسانی که مبانی اینکوترمز را می‌شناسند، اما می‌خواهند درک عملی و کاربردی‌تری از نسخه 2020 به دست آورند و بتوانند در قراردادهای واقعی تصمیم‌های دقیق‌تری بگیرند.
دستاوردهای آموزشی :
- شناخت تغییرات کلیدی اینکوترمز 2020 نسبت به نسخه‌های قبلی
- مقایسه عملی بین قواعد مشابه مثل FCA در برابر FOB و تحلیل کاربردی آن‌ها
- درک مسئولیت‌ها و ریسک‌های فروشنده و خریدار در قواعد مختلف
- یادگیری نحوه درج صحیح اینکوترمز در قراردادهای فروش و اسناد تجاری
- توانایی انتخاب آگاهانه قاعده مناسب بر اساس نوع کالا و شیوه حمل
سجما – سامانه جامع مشارکت های اقتصادی
بررسی ساختار دقیق و به‌روز شده قواعد اینکوترمز 2020
اینکوترمز 2020 آخرین نسخه تدوین‌شده توسط اتاق بازرگانی بین‌المللی (ICC) است که از ابتدای سال 2020 جایگزین نسخه 2010 شد. این نسخه با هدف ساده‌سازی و شفاف‌سازی بیشتر طراحی شده و به کاربران کمک می‌کند تا راحت‌تر قواعد را در قراردادهای عملی به کار بگیرند.
در این نسخه همچنان 11 قاعده اصلی وجود دارد، اما تغییرات مهمی در نحوه توضیح و دسته‌بندی آن‌ها صورت گرفته است. یکی از مهم‌ترین تغییرات، تاکید بیشتر بر تخصیص هزینه‌ها و مسئولیت‌ها است تا خریدار و فروشنده به‌وضوح بدانند چه کسی چه چیزی را پرداخت می‌کند.
همچنین، قواعد مربوط به بیمه در CIP و CIF تغییر کرده‌اند. طبق اینکوترمز 2020، در قاعده CIP فروشنده موظف است بیمه با پوشش گسترده‌تر (Institute Cargo Clauses A) تهیه کند، در حالی که در قاعده CIF همچنان حداقل پوشش بیمه (Institute Cargo Clauses C) کافی است.
این تغییر به‌ویژه برای کسانی که کالاهای ارزشمند صادر یا وارد می‌کنند اهمیت حیاتی دارد.
مثال کاربردی: یک صادرکننده تجهیزات الکترونیک باید از قاعده CIP استفاده کند تا مطمئن باشد بیمه جامع‌تری کالا را پوشش می‌دهد، در حالی که برای کالاهایی مانند مواد اولیه ارزان‌تر، CIF کافی خواهد بود.
سجما – سامانه جامع مشارکت های اقتصادی
مقایسه کاربردی بین قواعد مشابه: FCA در برابر FOB
یکی از بزرگ‌ترین سردرگمی‌ها برای تاجران تازه‌کار و حتی متوسط، تفاوت بین FCA (Free Carrier) و FOB (Free On Board) است.
قاعده FOB به طور سنتی برای حمل دریایی طراحی شده است و مسئولیت فروشنده تنها تا زمان بارگیری کالا روی کشتی در بندر مبدأ است. پس از آن، تمامی هزینه‌ها و ریسک‌ها بر عهده خریدار قرار می‌گیرد.
قاعده FCA اما انعطاف بیشتری دارد؛ فروشنده می‌تواند کالا را در هر نقطه توافق‌شده (مانند انبار، پایانه یا حتی کشتی) تحویل دهد. به همین دلیل FCA برای انواع روش‌های حمل (زمینی، هوایی، دریایی و ریلی) مناسب‌تر است.
اشتباه رایج بسیاری از شرکت‌ها، استفاده از FOB حتی در قراردادهای حمل هوایی یا زمینی است که از نظر حقوقی نادرست و خطرناک است.
مثال کاربردی: اگر شرکت ایرانی بخواهد قطعات خودرو را با هواپیما به ترکیه صادر کند، استفاده از FOB اشتباه است؛ بهترین انتخاب قاعده FCA فرودگاه امام خمینی خواهد بود.
سجما – سامانه جامع مشارکت های اقتصادی
شناخت نقش و مسئولیت فروشنده و خریدار در هر قاعده تحویل
یکی از کلیدهای موفقیت در تجارت بین‌الملل، درک صحیح انتقال ریسک، هزینه و مسئولیت‌ها بین طرفین قرارداد است.
در اینکوترمز 2020 هر قاعده مشخص می‌کند:
- چه کسی هزینه حمل‌ونقل داخلی و بین‌المللی را پرداخت می‌کند.
- در کدام نقطه ریسک از فروشنده به خریدار منتقل می‌شود.
- چه کسی مسئول بیمه، ترخیص گمرکی مبدأ و مقصد است.
برای مثال، در قاعده DDP (Delivered Duty Paid)، فروشنده بیشترین مسئولیت را دارد و باید کالا را در مقصد نهایی با پرداخت همه عوارض تحویل دهد. برعکس، در قاعده EXW (Ex Works)، خریدار تقریباً همه مسئولیت‌ها و هزینه‌ها را بر عهده دارد.
مثال کاربردی: در یک قرارداد DDP تهران، فروشنده چینی باید کالا را تا تهران تحویل دهد و همه هزینه‌ها (حمل، بیمه، عوارض گمرکی ایران) را پرداخت کند. در حالی که در EXW شانگهای، خریدار ایرانی موظف است از همان کارخانه چینی همه کارها را انجام دهد.
سجما – سامانه جامع مشارکت های اقتصادی
استفاده درست از اینکوترمز در اسناد تجاری و قرارداد فروش
یکی از مشکلات رایج در تجارت، درج نادرست اینکوترمز در اسناد است. برای جلوگیری از اختلافات، باید چند نکته کلیدی رعایت شود:
-
همیشه نام قاعده به همراه نسخه (Incoterms® 2020) ذکر شود.
-
محل دقیق تحویل یا مقصد نوشته شود.
-
قاعده انتخاب‌شده باید با نوع حمل مطابقت داشته باشد.
برای مثال، نوشتن تنها “FOB” کافی نیست و باید نوشت: FOB بندرعباس – Incoterms® 2020.
این جزئیات کوچک می‌تواند در زمان بروز اختلاف، مسیر حقوقی پرونده را به‌طور کامل تغییر دهد.
مثال کاربردی: اگر در قراردادی فقط نوشته شود “CIF” بدون ذکر مقصد، ممکن است فروشنده بیمه را برای بندر اشتباهی تهیه کند و خریدار متضرر شود.
سجما – سامانه جامع مشارکت های اقتصادی
آشنایی با موقعیت‌های مناسب برای انتخاب هر قاعده بر اساس نوع حمل و کالا
انتخاب درست قاعده اینکوترمز به عوامل متعددی بستگی دارد؛ از جمله نوع کالا، شیوه حمل، قدرت چانه‌زنی طرفین و حتی قوانین داخلی کشورها.
- برای کالاهای گران‌قیمت یا حساس، استفاده از CIP با پوشش بیمه‌ای گسترده توصیه می‌شود.
- برای کالاهای حجیم و ارزان، قواعد دریایی مثل FOB یا CFR انتخاب مناسبی هستند.
- برای خریدارانی که تجربه کافی در کشور مقصد ندارند، قاعده DDP می‌تواند خیالشان را راحت کند.
- برای صادرکنندگان تازه‌کار، استفاده از قواعدی مثل FCA یا CPT مناسب‌تر است؛ چون تعهدات آن‌ها را تا حد معقولی محدود می‌کند.
مثال کاربردی: اگر یک شرکت ایرانی بخواهد سنگ‌آهن را به چین صادر کند، انتخاب FOB بندرعباس منطقی است چون خریدار چینی معمولاً خطوط حمل دریایی قدرتمند و ارزان‌تری دارد.
سجما – سامانه جامع مشارکت های اقتصادی
پیش‌نیازهای مطالعه این مقاله
برای درک بهتر و کامل‌تر مفاهیم این مقاله، پیشنهاد می‌شود ابتدا مقالات زیر در سامانه سجما مطالعه شوند:
- [اینکوترمز چیست؟ آشنایی ساده و کاربردی با قواعد تحویل بین‌المللی کالا]
- [مبانی قراردادهای تجاری بین‌المللی؛ مقدمه‌ای برای استفاده از اینکوترمز]
مطالعه این مطالب باعث می‌شود مخاطب قبل از ورود به سطح متوسط، پایه‌ای قوی در مفاهیم مقدماتی تجارت بین‌الملل داشته باشد و درک تغییرات اینکوترمز 2020 برایش آسان‌تر شود.
